اما و اگرهای نقش آفرینی نهادهای مدنی در انتخابات

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران در فضایی متفاوت تر از انتخابات گذشته برگزار شد؛ در این انتخابات شاهد افزایش نقش آفرینی نهادهای مدنی و همچنین فضای مجازی بر روند انتخابات بودیم.
فعالیت نهادهای غیردولتی مانند احزاب، انجمن ها، اتحادیه های کارگری و سندیکاها اگرچه از دهه 70 به این طرف تشدید شد اما به نظر می رسد با گذشت حدود دو دهه از آن، هنوز از ظرفیت های نهادهای مدنی در جامعه به طور کامل بهره برداری نمی شود و موانعی بر سر راه تکوین نهادهای غیردولتی در ساختار اجتماعی و سیاسی ایران وجود دارد.
فراهم ساختن بسترهای لازم برای نقش آفرینی بهتر نهادها و سازمان های غیردولتی چون سمن ها در روندهایی مانند انتخابات، حفظ استقلال، دارا بودن ایدئولوژی، پایداری و ماندگاری، شناخت ظرفیت ها و پذیرش نقش از سوی نهادهای سیاسی از جمله لازمه های موجود در فضای سیاسی و اجتماعی کشور برای ایجاد فضایی در راستای عملکرد بهتر نهادهای مدنی به شمار می روند.

** نهادهای مدنی، پلی میان مردم و سیاست
«عالیه شکربیگی» جامعه شناس و مدرس دانشگاه در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا با اشاره به فعالیت گسترده نهادهای مدنی در دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری، گفت: نهادهای مدنی فعال در یک جامعه مدنی، دارای ارزش های مدنی نیز هستند ، می توانند در این گونه جوامع رشد و نمو کنند و کارکردهای اثرگذار داشته باشند. در انتخاباتی که گذشت شاهد فعالیت نهادهای گوناگون در بخش های اجتماعی و سیاسی مانند محیط زیست، زنان و غیره بودیم و ظرفیت و قدرت این نهادها را در انتخابات ریاست جمهوری مشاهد کردیم.
به گفته وی، زمانی که مفهومی مانند نهاد مدنی در جامعه ای مطرح می شود یعنی بستر و شرایط برای اثرگذار بودن این مفاهیم فراهم است. آنچه در این میان مسلم است کارکرد و اثرگذاری نهادهای مدنی بر رویدادهای سیاسی چون انتخابات است.
شکربیگی بر این باور است: نهادهای مدنی ظرفیت عملکرد به عنوان یک قشر مستقل را در جامعه دارند و می توانند به عنوان واسطه ای میان مردم و نهادهای سیاسی عمل کنند. در زمان انتخابات حتی این نهادها می توانند شرایط و امکاناتی را برای معرفی نامزدهای مناسب برای ریاست جمهوری فراهم سازند.
«وجود نهادهای مدنی در یک جامعه یعنی ارزش و احترام قائل شدن برای مردم آن جامعه. اگر نهادهای سیاسی حضور نهادهای مدنی را به رسمیت بشناسند یعنی شان و کرامت مردم را به رسمیت شناخته اند.»
به گفته وی، نهادهای مدنی به منزله پلی میان مردم و نهادهای سیاسی عمل می کنند. در کشورهای توسعه یافته نهادهای مدنی به هنگام ضعیف عمل کردن دولت، بلافاصله وارد میدان شده و کمک می کنند. البته این به معنای رویارویی نهادهای مدنی با دولت نیست بلکه این نهادها باید هم راستا با منافع و رفاه جامعه حرکت کنند. در برخی موارد اما نهادهای مدنی به دلیل سازوکارهایی که در پیش می گیرند در برابر عملکردهای سیاسی می ایستند.
«نهادهای مدنی دارای ظرفیت های بالقوه ای اند که باید بالفعل شوند. برای رسیدن به این هدف، نهادهای سیاسی باید با نهادهای مدنی همکاری کنند و بپذیرند که نهادهای مدنی در راستای کنترل و نظارت بر کارکرد آن ها عمل می کنند نه در رویارویی آن ها.»
این جامعه شناس با اشاره به چالش های موجود بر سر راه عملکرد نهادهای مدنی در کشور عنوان کرد: به دلیل سیاسی شدن افکار عمومی یا توجه بیش از حد یک جامعه به امر سیاست، نهادهای مدنی در جامعه نادیده گرفته شده اند. اگر در شناساندن کارکرد واقعی نهادهای مدنی تلاش کنیم، این نهادها خواهند توانست بر رویدادهای مهمی مانند انتخابات یا سیاستگذاری های کلان، مانند بازوهای حمایتی دولت عمل کنند.
«عملکرد نهادهای مدنی می تواند بر زایش سرمایه اجتماعی اثرگذار باشد.»

** استقلال، تداوم و دفاع از مطالبه مردم؛ سه لازمه نهادهای مدنی
«امیر مظاهری» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا درباره تاثیر نهادهای مدنی بر روند انتخابات گفت: به دلیل بافت سنتی جامعه ایران، تشکل ها و سمن های فعال در کشور دارای مشابهت و اشتراک اجتماعی زیادی با افراد جامعه اند. در نتیجه، نظام ارزشی و هنجاری، احساس تعلق و همبستگی اجتماعی میان نهادهای مدنی و مردم بیشتر خواهد بود.
مظاهری در ادامه، اثرگذاری نهادهای مدنی بر جریان های گوناگون در کشور را نیازمند ویژگی هایی چون خودجوش بودن و دارا بودن ایدئولوژی یا مرام نامه ویژه دانست. به گفته این مدرس ارتباطات، سمن ها باید شناسنامه دار بوده و نماینده افکار عمومی یا طبقه خاصی باشند و منافع آن گروه یا طبقه را دنبال کنند.
وی یکی از چالش های پیش روی عملکرد مناسب و اثرگذاری نهادهای مدنی بر انتخابات را مداخله سازمان های رسمی در سازمان های غیررسمی همچون احزاب، انجمن ها، تشکل ها و سمن ها دانست.
مظاهری معتقد است: به دلیل وجود برخی مسائل، روح قدرت دولت در نهادهای غیررسمی دمیده می شود. این نهادها باید استقلال و بی طرفی داشته باشند اما به دلیل فعالیت های اقتصادی یا انجام امور خود نیازمند دریافت حمایت مالی اند. این حمایت ها را نیز می توانند از طرف سازمان های دولتی دریافت کنند که همین مساله باعث دور شدن آنان از استقلال می شود. این در حالی است که کارکردهای اصلی سمن ها و تشکل ها که مطالبه منافع جمعی و نماینده افکار عمومی اند، در صورت داشتن استقلال نمایان می شود.
این مدرس دانشگاه در تشریح چالش های دیگرِ پیش روی فعالیت نهادهای مدنی در ایران گفت: مقطعی بودن تشکل ها یا انجمن ها یکی از اصلی ترین چالش ها است چرا که هنگام هر مناسبت یا رویدادی چون انتخابات نهادهای مدنی زیادی تاسیس شده و در جامعه سربرمی آورند که پس از اتمام زمان انتخابات عمر آنان نیز تمام می شود و مطالبات گروهی خود را دنبال نمی کنند.
«در برخی مواقع افراد دارای نقش در نهادها و احزاب به دلیل وابستگی به سلسله مراتب ساختار قدرت، خواستار انشعاب یا تجزیه می شوند یا تا انتخابات بعدی از میدان کنار می روند.»
مظاهری در پایان تصریح کرد: تشکل ها و نهادهای مدنی در صورتی بر انتخابات تاثیر خواهند گذاشت که شناسنامه دارد باشند، در همه انتخابات فعالیت کنند، استقلال داشته و مدافع افکار عمومی باشند. در این میان، مطبوعات، وسایل ارتباط جمعی و فضای مجازی نیز می توانند بر نقش آفرینی نهادهای مدنی اثرگذار باشند.

جامعه شناسی ارتباطات...